ၵႂၢမ်းၼမ်း

ပေႃးလၢတ်ႈလွင်ႈ သုၼ်းဝူး ႁိုဝ် သုၼ်းၸိုဝ်ႇ (Sun Zi) ၼႆၸိုင် ၵူၼ်းႁူႉၸၵ်းၶႂ်ႈမီးမႃးၼမ် ၼႂ်းမိူင်းတႆးႁဝ်း။ ၸိူဝ်းႁူႉၸၵ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ မီးလွင်ႈယုၵ်ႉယွင်ႈမၼ်းၸဝ်ႈ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈပပ်ႉၸိူင်းသိုၵ်း (Art or War) ဢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈတႅမ်ႈၼၼ်ႉ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်းၶႄႇ မဝ်ၸိုဝ်တုင်း ဢဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းသေဢွင်ႇမႃး။

ၵူၺ်းၵႃႈ လဝ်ႇၸိုဝ်ႇ (Lao Zi) လႄႈ ပပ်ႉမၼ်းၸဝ်ႈ တႅမ်ႈဝႃႈလူၺ်ႈ သဵၼ်ႈတၢင်း (The Way) လႄႈဢူငဝ်း (Power, Virtue) ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ Dao De Jing (တဝ်တိူဝ်ၵျိင်း) ၼႆႉတႄႉ ၵူၼ်းႁူႉၸၵ်းမီးဢေႇ။ တီႈတႄႉမၼ်း ၽႂ်ယုၵ်ႉယွင်ႈ သုၼ်းဝူးၵေႃႈ လီလဵပ်ႈႁဵၼ်းလဝ်ႇၸိုဝ်ႇ၊ ယွၼ်ႉဝႃႈပၢႆးဝူၼ်ႉငဝ်ႈပိုၼ်ႉၶွင် သုၼ်းဝူးၼႆႉ ပဵၼ်လဝ်ႇၸိုဝ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈဝႃႈ ၽႂ်ပဵၼ်ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇ လီလဵပ်ႈႁဵၼ်း တဝ်တိူဝ်ၵျိင်း။ ယွၼ်ႉဝႃႈ ဢၢၼ်ႇတဝ်တိူဝ်ၵျိင်းယဝ်ႉ ယိင်ႈၶႅၼ်းၸွႆႈႁႂ်ႈတူဝ်ၵဝ်ႇၶဝ်ႈၸႂ် ပွင်ႇၸႂ်မႃးၼိူဝ်ၵႂၢမ်းသင်ႇသွၼ် ပုတ်ႉထၸဝ်ႈ။

ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈဝႃႈ ပဵၼ်တႆး လီလႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းပပ်ႉၼႆႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ လဝ်ႇၸိုဝ်ႇ ၼႆၼၼ်ႉ မၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈ ၸိုဝ်ႈၵူၼ်း၊ ၵူၺ်းပဵၼ်ၸိုဝ်ႈၶိူဝ်း ဢၼ်ပဵၼ်ၶိူဝ်းတႆးလၢဝ်း၊ ပွင်ႇဝႃႈ ၶူးမေႃလူင်လၢဝ်း။ (လၢဝ်းၼႆၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၸိုဝ်ႈၵူၼ်းၶိူဝ်းတႆး မိူဝ်ႈပႆႇႁွင်ႉဝႃႈတႆး - ဝႃႈၼႆ)။ သၽႃႇဝၶိူဝ်းတႆးၼႆႉၵေႃႈ ထုၵ်ႇမႅၼ်ႈၸွမ်းၵႂၢမ်း သင်ႇသွၼ်မၼ်းၸဝ်ႈ။ ပဵၼ်ဝႆႉလိၵ်ႈၶႄႇ ၼၼ်ႉတႄႉ ယွၼ်ႉဝႃႈ ၶႄႇလႆႈတႅမ်ႈမၢႆဝႆႉ။ လိၵ်ႈတႆးၵေႃႈထုၵ်ႇၽဝ်ၵႂႃႇပႅတ်ႈ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၸဝ်ႈႁေႃသႅင်ၶျိၼ်၊ ၸဝ်ႈၵေႃႇသၢင်ႈၽႃသင်ႉလူင်မိူင်းၶႄႇ (The Great Wall of China) ၽွင်းမိူဝ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈပဵၼ်ၶုၼ်ယူႇ ၼႂ်း BC 221-206 ။

လၵ်းၵၢၼ်ပၢႆးဝူၼ်ႉလဝ်ႇၸိုဝ်ႇၼၼ်ႉတႄႉ-
 ၵူႈသမ်ႇသႅၼ်ပိူင် ၼႂ်းလေႃးၵလူင်ၼႆႉ ယူႇတႂ်ႈပၵ်းပိူင်သၽႃႇဝလူင် ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ တဝ် (Dao
    ပွင်ႇဝႃႇသဵၼ်ႈတၢင်း)။ တၢင်းပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇတႄႉ တေႁွင်ႉဝႃႈထမ်း ဢမ်ႇၼၼ် ထမ်မ  
    (Dhamma) ။

 ဢူငဝ်း ဢႃႇၼႃႇ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ (တိူဝ်) ၼၼ်ႉတႄႉ ႁဵတ်းဢဝ်ဢမ်ႇလႆႈ၊ မၼ်းတေၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇမႃး      
    မိူဝ်ႈတိုဝ်းၵမ်ၸွမ်းတဝ်။ (ၵျိင်း ၼၼ်ႉတႄႉပွင်ႇဝႃႈပပ်ႉ)။

 ပပ်ႉၼႆႉ သွၼ်ႁႂ်ႈမေႃဢူၼ်ႈဢွၼ်ႇ၊ ဢူၼ်ႈဢွၼ်ႇယိူင်ႈၼမ်ႉ။ ၵွပ်ႈဢူၼ်ႈဢွၼ်ႇၼႆႉပေႉ ၶႅင်ႁႅင်း။
တူၺ်းဢဝ် ႁူၺ်ႈလူင် (Grand Canyon) တီႈမိူင်းဢမႄႇရိၵၼ်ႇ။ ၼမ်ႉၼႆႉ လတ်းၽႃႇပႃႇႁိၼ်လူင်သေ လႆၵႂႃႇ။ ပႃႇႁိၼ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ပီၼိုင်ႈယဝ်ႉပီၼိုင်ႈ လိုၵ်ႉလူင်းၵႂႃႇတိၵ်းတိၵ်း ယွၼ်ႉထုၵ်ႇၼမ်ႉၸွပ်ႈၵႂႃႇ။

ယွၼ်ႉၼၼ် ၶႂ်ႈႁႂ်ႈၽူႈဢၢၼ်ႇၶဝ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းသေ ထတ်းသၢင်တူၺ်းဝႃႈ ၸွင်ႇမၼ်းၸိုဝ်ႈဢမ်ႇၸိုဝ်ႈ၊ ထုၵ်ႇဢမ်ႇထုၵ်ႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၵၢၼ်ပိၼ်ႇၽႃႇသႃႇၼႆႉမၼ်းယၢပ်ႇ။

1.ၽူႈပိၼ်ႇၼႆႉ ဢမ်ႇႁူႉလိၵ်ႈၶႄႇ။ လိၵ်ႈၶႄႇၵေႃႈပဵၼ်လိၵ်ႈၵဝ်ႇမွင်။ ၵူၼ်းၶႄႇပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ်ယင်းၸူၺ်ႉယၢပ်ႇ။
2.ၸင်ႇဝႃႈ ပိၼ်ႇဝႆႉပဵၼ်လိၵ်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈ လိၵ်ႈထႆးၵေႃႈမီးလၢႆပပ်ႉ။

ၽူႈဢၢၼ်ႇၸင်ႇလႆႈလူဢၢၼ်ႇလၢႆပပ်ႉၼႆႉသေ ပွင်ႇၸႂ်ၼင်ႇႁိုဝ်ၵေႃႈတႅမ်ႈမႃးၼင်ႇၼၼ်။ ၸင်ႇဝႃႈ သင်ဝႃႈႁၼ်တီႈၽိတ်းတီႈပိူင်ႈၵေႃႈ ႁႂ်ႈၸီႉၸမ်ႈၼႄပၼ်။ တေပဵၼ်ဢၼ်ၶွပ်ႈၶုၼ်းမုၼ်တၢင်ႇယႂ်ႇၼမ်။

ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈ ဢမ်ႇၼမ်ၵေႃႈဢေႇ တေပဵၼ်ၽွၼ်းလီတေႃႇၽူႈဢၢၼ်ႇ ဝၢႆးလူဢၢၼ်ႇဝူၼ်ႉၶွပ်ႈၸွမ်းလိၵ်ႈၽိုၼ်တင်းမူတ်း ဢၼ်မီးဝႆႉ 81 ၵၼ်။ ယေႈၵၼ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇယၢဝ်းၼမ်။
မႂ်ႇသုင်ၶႃႈ

ၵၼ်ၼိုင်ႈ

တဝ် ဢၼ်ႁဵၵ်ႈဝႃႈ တဝ် ၼႆၼၼ်ႉ ပႆႇၸႂ်ႈတဝ်တႃႇသေႇ။
ၸိုဝ်ႈၼႆၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸၢင်ႈပဵၼ်ၸိုဝ်ႈတႃႇသေႇ။
ဢၼ်ဢမ်ႇမီးၸိုဝ်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်တူၼ်ႈငဝ်ႈ ၾႃႉလႄႈလိၼ်။
မီးၸိုဝ်ႈယူႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်မႄႈလႃၽႄးၵူႈသမ်ႇသႅၼ်ပိူင်။

ဢမ်ႇမီးတၼ်ႁႃ         ႁူႉႁၼ်သိင်ႇလိုၵ်ႉလပ်ႉ။
မီးတၼ်ႁႃ                ႁူႉႁၼ်လၵ်ႈၶၼႃႇမၼ်း။
တင်းသွင် မီးငဝ်ႈႁၢၵ်ႈလဵဝ်၊ ၵူၺ်းၸိုဝ်ႈဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်။
ႁွင်ႉတင်းသွင်ဝႃႈ လိုၵ်ႉ လိုၵ်ႉလႄႈလိုၵ်ႉ၊
ပဵၼ်ၽၵ်းတူၵႂႃႇၸူး သိင်ႇလိုၵ်ႉလပ်ႉ။

ၵၼ်သွင်

ႁူႉၸၵ်းတၢင်းႁၢင်ႈလီ တၢင်းႁၢင်ႈၸႃႉၸင်ႇၵိူတ်ႇမႃး။
ႁူႉၸၵ်းတၢင်းလီ တၢင်းႁၢႆႉၸႃႉၵေႃႈၵိူတ်ႇမႃး။
ပဵၼ်ၵိူတ်ႇမႃးၸွမ်း ဢမ်ႇပဵၼ်
ယၢပ်ႇလႆႈ ဢိင်ငၢႆႈ။
ယၢဝ်း လႆႈတႅၵ်ႈလူၺ်ႈပွတ်း။
သုင် လႆႈတတ်းလူၺ်ႈတႅမ်ႇ။
သဵင်ၵႂၢမ်းလႄႈသဵင်တိုင်ႈႁႆႇၵူမ်ၵဵဝ်ၵၼ်။
ၼႃႈလင်မႃးတၢမ်းၵၼ်။
ၸင်ႇဝႃႈၽူႈႁူႉၼႆႉ ၵေႃႇသၢင်ႈလူၺ်ႈဢမ်ႇဢွၵ်ႇႁႅင်း။
သွၼ်လူၺ်ႈ ဢမ်ႇသင်ႇဢမ်ႇပွၼ်ႈ။
ၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇ ၵူႈသမ်ႇသႅၼ်ပိူင်လူၺ်ႈ ဢမ်ႇသင်ႇၵၢၼ်။
ၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇယဝ်ႉ ဢမ်ႇဢဝ်မႃးပဵၼ်ၶွင်တူဝ်ၵဝ်ႇ။
လဵင်ႉလူယဝ်ႉ ဢမ်ႇပဝ်ႇဢမ်ႇဢၢတ်ႇတူဝ်။
ႁဵတ်းယဝ်ႉ ဢမ်ႇဢဝ်ၸိုဝ်ႈဢဝ်သဵင်
ၵူႈသမ်ႇသႅၼ်ပိူင်ၸင်ႇယင်ႈယိုၼ်း။

ၵၼ်သၢမ်

ယႃႇတၢင်ႇႁူဝ်ၽူႈၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ၵူၼ်းမိူင်းၵေႃႈတေဢမ်ႇၶေႉၶႅင်ႇၵၼ်၊
ယႃႇဝႆႉၵႃႈၶွင်ႁႃယၢပ်ႇ    တေဢမ်ႇမီးၽႂ်ၶိုင်လၵ်ႉၸူၼ်
ယႃႇယွၵ်ႇၸႂ်ပိူၼ်ႈလူၺ်ႈ ဢၼ်ပိူၼ်ႈၶႂ်ႈလႆႈ၊ တေဢမ်ႇႁဵတ်းႁႂ်ႈႁူဝ်ၸႂ်ၶဝ်တိုၼ်ႇတဵၼ်ႈ။
ၸင်ႇဝႃႈၽူႈႁူႉၽွင်းငမ်းၼႆႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈႁူဝ်ၸႂ်ပဝ်ႇ တွင်ႉသမ်ႉတဵမ်၊ လူတ်းလွင်ႈယၢၵ်ႇ လႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈလုပ်ႇၶဝ်ၶႅင်၊ ဢွၼ်ၵူၼ်းမိူင်းယၢၼ်ၵႂႃႇ လွင်ႈၶႂ်ႈႁူႉၶႂ်ႈလႆႈ၊ ၵမ်ၵုမ်းဝႆႉၽူႈႁူႉယႂ်ႇလူၼ်ႉလိူဝ်ၶဝ် ယႃႇႁႂ်ႈၵႂႃႇလူၼ်ႉလိူဝ်။ တိုဝ်းၵမ်လွင်ႈဢမ်ႇၸႂ်ႉဢဵၼ်ႁႅင်း၊ ပၵ်းပိူင်ဢၼ်မႃးၸွမ်းသၽႃႇဝ ၵေႃႈတေဢမ်ႇသၼ်ႇဢမ်ႇယုင်ႈ။