ၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈ ၸိုင်ႈတႆးပွတ်းႁွင်ႇ မီးလၢႆလၢႆပွၵ်ႉ တမ်းၶၢႆယႃႈၾိၼ်ႇယႃႈမႃႉတေႃႇၵၼ်၊ ၵိၼ်ၵိၼ်သမ်းသမ်း ၸွမ်းတႃႈၸွမ်းတၢင်း၊ ၸွမ်းႁူဝ်ႉၸွမ်းသူၼ်။

ၵူၼ်းၸႂ်ႉ/သူႇ/သမ်း/ၵိၼ် ယႃႈမဝ်းၵမ် ၸွမ်းၵိဝ်ႇၸွမ်းတၢင်း ၼႂ်းဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈတီႈၼိုင်ႈ

ၼႂ်းဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈ တၢင်းပွၵ်ႉပၢင်ဢုတ်ႇ မိူၼ်ၼင်ႇ ပွၵ်ႉ 4 ပွၵ်ႉ 5 ၸိူဝ်းၼႆႉ သဵၼ်ႈတၢင်းမၢႆ 37 တေႃႇထိုင် 43 ၊ မိူၼ်ၼင်ႇသဵၼ်ႈတၢင်းၵႂႃႇၵျွင်းၽြႃးၶႄႇ၊ သဵၼ်ႈတၢင်းဢွၼ်ႇတၢင်းဢိတ်းၸိူဝ်းၼႆႉ မီးၵူၼ်းၶၢႆယႃႈတင်းၼမ်၊ ၵူၼ်းၶၢႆၵေႃႈၶၢႆ၊ ၵူၼ်းမႃးသိုဝ်ႉသူႇ/ၵိၼ်/သမ်းၵေႃႈ မီးတင်းၼမ်- ၵူၼ်းလႃႈသဵဝ်ႈ လုင်းၸၢႆးတႃးယီႈ လၢတ်ႈ။

သိုပ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ- ဢၼ်သူႇ ၵိၼ် သမ်းယႃႈၼႆႉ ဢမ်ႇလၢၵ်ႇလၢႆးသင်၊ ၼႂ်းပွၵ်ႉ 4 ပွၵ်ႉ 5 ပွၵ်ႉ 7 မီးလၢႆတီႈ။ ပွၵ်ႉၸဵတ်းတႄႉ ယွမ်းၵႂႃႇဢိတ်းၼိုင်ႈ၊ မိူၼ်ၼင်ႇပွၵ်ႉ 4 ပွၵ်ႉ 5 လုၵ်ႉဢဝ်ပၢင်ဢုတ်ႇ ၶိုၼ်ႈၵႂႃႇတေႃႇထိုင် ဝၢၼ်ႈၶၢင်ၼႆႉ ၶႂ်ႈဝႃႈသိုဝ်ႉလႆႈယူႇတႃႇသေႇ၊ မိူၼ်ၼင်ႇပိူၼ်ႈလႆႈလၢႆႊသႅၼ်ႊ (ဢၼုၺၢတ်ႈ)ယဝ်ႉ၊ လုၵ်ႈၸၢႆးႁဝ်းၵေႃႈယင်းၵိၼ်၊ ယင်းလႆႈသူင်ႇၵႂႃႇလႅၼ်လိၼ်သေ ၵႂႃႇတိုတ်း/တွၼ်ဝႆႉယူႇ။ ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈ ပလိၵ်ႈၵေႃႈ ဢမ်ႇၸွႆႈထႅမ်ပၼ်သင်လႆႈ၊ ပေႃးၶႂ်ႈမီးမွၵ်ႈ 10 ပီယဝ်ႉ- ဝႃႈၼႆ။

ပိူဝ်ႈတႃႇတိုတ်းပၼ် လူတ်းယွမ်း လွင်ႈၸႂ်ႉ/သူႇ/သမ်း/ၵိၼ် ယႃႈမဝ်းၵမ်ၼႆႉ မီးၸုမ်း  NGO တင်း ဢေႃႊသထြေႊလီႊယိူဝ်ႊ မႃးပၵ်းဝႆႉလုမ်းတီႈပွၵ်ႉ 4 ဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈသေ ႁဵတ်းပၼ်ႁူင်းတိုတ်း/ တွၼ်ယႃႈမဝ်းၵမ်။ ၵူၺ်းၵႃႈ ႁွင်ႉၵူၼ်းၵိၼ်/သူႇ/သမ်းယႃႈၶဝ် ၵႂႃႇတိုတ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇတွၼ်ႉမီးၽႂ်ၵႂႃႇ။ ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈ ၼင်ႇႁိုဝ်တေလူတ်းယွမ်းလႆႈတၢင်းပဵၼ် ၼႂ်းၵူၼ်းၸႂ်ႉ/ၵိၼ်/သူႇ/သမ်း ယႃႈမဝ်းၵမ်ၶဝ်လႆႈၼၼ်ႉ လႆႈဢဝ်ဝူၵ်ႇသလိၼ်ႊမႂ်ႇတမ်းဝႆႉပၼ်သေ လႆႈၵဵပ်းပႃးဝူၵ်ႇသလိၼ်ႊၵဝ်ႇ ဢၼ်ၸႂ်ႉယဝ်ႉၼၼ်ႉ လူးၵွၼ်ႇ- လႆႈႁူႉၼင်ႇၼႆ။

ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈၼႆႉယႃႈၾိၼ်ႇဢွၵ်ႇၼမ် ပဵၼ်တီႈ 2 ၶွင်လုမ်ႈၾႃႉ။ ယႃႈၾိၼ်ႇဢွၵ်ႇၼမ်တီႈ 1 ပဵၼ်မိူင်းဢပ်ႊၾၵႃႊၼိတ်ႊသတၼ်ႊ။ ၼႂ်းၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈၼႆႉ ၼႂ်းမိူင်းတႆးၵူၺ်း ဢွၵ်ႇယႃႈမဝ်းၵမ် 96%- ၾၢႆႇၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉယႃႈမဝ်းၵမ် လႄႈ ရႃၸဝတ် ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈ (UNODC) ဢွၵ်ႇလိၵ်ႈႁၢႆးငၢၼ်းၵႂႃႇ ၼင်ႇၼႆ။