ၸုမ်းလဵပ်ႈႁဵၼ်း ထတ်းသၢင်သိင်ႇဝႅတ်ႉလွမ်ႉ လႄႈ တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း ၼပ်ႉႁူဝ်သိပ်း မႃးထူပ်းၵူၼ်းမိူင်း ၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းမိူင်းတူၼ်သေ တွၼ်ႈပၼ်ၶူဝ်းၶွင်ၵိၼ် ၶွင်ၸႂ်ႉ၊ ဢိၵ်ႇ ၸႂ်ႉၵူၼ်းဝၢၼ်ႈလူင်းလၢႆးမိုဝ်း ၵမ်ႉထႅမ် ၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈၾၢႆ။

ၵူၼ်းၼႂ်းၶွမ်ႊပၼီႊ SMEC ၵေႃႉၼိုင် ဢၼ်လူင်းထူပ်းၵူၼ်းမိူင်း တီႈမိူင်းတူၼ်

ၶွမ်ႊပၼီႊ SMEC မိူင်းဢွတ်ႊသထြေႊလီႊယိူဝ်ႊ (ဢၼ်ႁပ်ႉၵိၼ်ၸၢင်ႈၵေႃႇသၢင်ႈၾၢႆလႄႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမၢၼ်ႈသေ) မႃးလူင်းပိုၼ်ႉတီႈလဵပ်ႈႁဵၼ်း ထတ်းသၢင်ၵဵဝ်ႇၵပ်းသိင်ႇဝႅတ်ႉလွမ်ႉလႄႈ တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း EIA-SIA (Environment and Social Impact Assessment)  ပိူဝ်ႈတႃႇၵေႃႇသၢင်ႈၾၢႆလူင် မိူင်းတူၼ်ၼၼ်ႉ မႃးႁူပ်ႉထူပ်းပီႈၼွင်ႉၵူၼ်းမိူင်းတူၼ်သေ တွၼ်ႈၶူဝ်းၶွင်ၵိၼ် ၶွင်ၸႂ်ႉ။ ၼွၵ်ႈသေၼၼ်ႉ ၸႂ်ႉၵူၼ်းဝၢၼ်ႈလူင်းလၢႆးမိုဝ်းၵမ်ႉထႅမ် ပိူဝ်ႈတႃႇၵေႃႇသၢင်ႈၾၢႆ- ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၶဝ်လၢတ်ႈၼႄၼင်ႇၼႆ။

ၸုမ်း EIA-SIA  ၼႆႉ ၶဝ်မီးၵူၼ်း 45 ၵေႃႉ။ ဝၼ်းတီႈ 21 ၼၼ်ႉ ၶဝ်မႃးၽႅဝ်တီႈမိူင်းတူၼ် ၸိုင်ႈတႆးပွတ်းဢွၵ်ႇ၊ တႃႇတေယင်ႇၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်း ၼႂ်းဝၢၼ်ႈႁူၺ်ႈဢေႃႈ၊ ၵုင်းသႃႇ၊ မိူင်းႁၢင်၊ ၼႃးၵွင်းမူး ၼႂ်းၵိင်ႇၸႄႈဝဵင်း ပုင်ႇပႃႇၶႅမ် ၸိူဝ်းၼႆႉ။

ၸၢႆးၸၢႆး ၵူၼ်းႁူၺ်ႈဢေႃႈ လၢတ်ႈဝႃႈ- ၸုမ်းၶဝ်ၼႆႉ ၽႅဝ်ၵႂႃႇၼႂ်းဝၢၼ်ႈမႄႈၵႅၼ်း တင်းဝၢၼ်ႈမွၵ်ႇၸလီႇသေ ၵႂႃႇၸႅၵ်ႇတၢင်းၵိၼ်တၢင်းယႅမ်ႉ ၶူဝ်းတွၼ်ႈ ပၼ်ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈ၊ ႁႂ်ႈၵူၼ်းဝၢၼ်ႈလူင်းလၢႆးမိုဝ်း၊ ဢမ်ႇလူင်းဢမ်ႇလႆႈ၊ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႉႁူႉ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈဢမ်ႇႁူႉသေ လူင်းလၢႆးမိုဝ်းပၼ်ၵႂႃႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၸုမ်းၶဝ် ဢမ်ႇသပ်းလႅင်းၼႄၽွၼ်းလီၽွၼ်းၸႃႉသင် တီႈၵူၼ်းဝၢၼ်ႈ ႁႂ်ႈပေႃးပွင်ႇၸႂ် ၵဵဝ်ႇၵပ်းၶူင်းၵၢၼ်လူင်ၼႆႉ- ဝႃႈၼႆ။

ၸုမ်းၵဵပ်းၶေႃႈမုလ်း EIA-SIA ၼႆႉ ၶဝ်လၢတ်ႈၼႄၵူၼ်းၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈ မိူင်းတူၼ်၊ ပုင်ႇပႃႇၶႅမ်ဝႃႈ- တႃႇတေမႃးၵူတ်ႇထတ်းတူၺ်း သဝ်လၵ်းၾႆး ဢၼ်တေလတ်း ၼႂ်းဝၢၼ်ႈၼႂ်းဢိူင်ႇ၊ ဢၼ်တေလတ်းၵႂႃႇႁိမ်း ႁူၺ်ႈဢေႃႈ ၸိူဝ်းၼႆႉၵူၺ်း- ဝႃႈၼႆ။

ၵူဝ်ႇတဵင်းၸေႃႇ ၽူႈမီးပုၼ်ႈၽွၼ်းၼႂ်းၸုမ်းၵဵပ်းၵၢင်ၸႂ် (Survey) EIA-SIA လၢတ်ႈဝႃႈ- ဢၼ်ႁဝ်းၶႃႈ တေမႃးၵူတ်ႇထတ်းတူၺ်းၼႆႉ တေပဵၼ်ဝၢၼ်ႈၼွၵ်ႈ ဢၼ်ယၢၼ်ၵႆဝဵင်း၊ ဢၼ်ၵႂႃႇယၢပ်ႇမႃးယၢပ်ႇၸိူဝ်းၼႆႉ။ ႁဝ်းၶႃႈယိူင်းဢၢၼ်းတေမႃး ၵူတ်ႇထတ်း တၢင်းဝၢၼ်ႈထၢတ်ႈလွႆၶမ်း လႄႈတင်းဝၢၼ်ႈ 4 ဝၢၼ်ႈ ဢၼ်မီးႁိမ်းထၢတ်ႈလွႆၶမ်း။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၽိူဝ်ႇမႃးတူၺ်း GPS (ၵၢၼ်ၸီႉၼႄဢွင်ႈတီႈ ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉ) ယဝ်ႉ မၼ်းတေဢမ်ႇမီးလွင်ႈတုမ်ႉတိူဝ်ႉသင်၊ ဢမ်ႇလႆႈႁပ်ႉၽွၼ်းၸႃႉသင်၊ ၵွပ်ႈၼႆ ႁဝ်းၶႃႈၵေႃႈလႆႈႁူႉ ၸိူင်ႉၼႆသေ ႁဝ်းၶႃႈၵေႃႈဢမ်ႇၵႂႃႇယဝ်ႉ။

ၼွၵ်ႈသေၼၼ်ႉ ႁဝ်းၶႃႈဢၢင်ႈၶႂ်ႈၵႂႃႇၼႂ်းဝၢၼ်ႈ ႁူၺ်ႈဢေႃႈသေတႃႉ ၾၢႆႇၸဝ်ႈၼႃႈတီႈဝႃႉၶဝ် ဢိင်ဢၢင်ႈ လွင်ႈႁူမ်ႇလူမ်ႈသေ ဢမ်ႇပၼ်ႁဝ်းၶႃႈၵႂႃႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၽူႈၵွၼ်းဝၢၼ်ႈ/ဢိူင်ႇ တၢင်းႁူၺ်ႈဢေႃႈၶဝ်တႄႉဝႃႈ ၶဝ်ဢမ်ႇမီးလွင်ႈသၢၼ်ၶတ်းသင်၊ ၶႂ်ႈႁဵတ်းသင်ၵေႃႈလႆႈ ဝႃႈၼၼ်မႃးတီႈႁဝ်းၶႃႈ- ၵူဝ်ႇတဵင်းၸေႃႇ လၢတ်ႈ။

ယိင်းၼွင်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းတူၼ် လၢတ်ႈၼႄတီႈၸုမ်းၶၢဝ်ႇ ၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈဝႃႈ-  “ႁဝ်းၶႃႈၸုမ်းၵူၼ်းၼုမ်ႇမိူင်းတူၼ် ၶႂ်ႈႁူႉၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈၶူင်းၵၢၼ်လူင်ၼႆႉလႄႈ ၵႂႃႇဢႅဝ်ႇယဵမ်ႈ တုၵ်းယွၼ်း ႁႂ်ႈၶဝ်သပ်းလႅင်းၼႄ ၽွၼ်းလီၽွၼ်းၸႃႉၸိူဝ်းၼႆႉ၊ ၵူၺ်းၵႃႈ ၶဝ်သမ်ႉဢမ်ႇသပ်းလႅင်းၼႄႁဝ်း။ ၶဝ်ဢဝ်ပပ်ႉဢၼ်ၶူင်းၵၢၼ် ႁဵတ်းဢွၵ်ႇမႃးပၼ်ႁဝ်းသေ ႁႂ်ႈႁဝ်းလူဢၢၼ်ႇတူၺ်း ၼႂ်းပပ်ႉၼၼ်ႉၵူၺ်း။ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၶႂ်ႈႁူႉလႄႈတွင်ႈထၢမ်ၶဝ်ၵေႃႈ ၶဝ်ဢမ်ႇတွပ်ႇပၼ်သင်ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈလႆႈ။ ၸုမ်းၶဝ်ၼႆႉ တေၶိုၼ်ႈၵႂႃႇတၢင်းမိူင်းသၢတ်ႇ၊ သိုပ်ႇၶိုၼ်ႈၵႂႃႇတၢင်းမိူင်းပဵင်း၊ သိုပ်ႇၵႂႃႇထႅင်ႈတၢင်းၵုၼ်ႁဵင်။ မိူဝ်ႈဝၼ်းသုၵ်း (22/05/2015)ပူၼ်ႉမႃးၼႆႉ ဢွၵ်ႇမိူင်းသၢတ်ႇၵႂႃႇယဝ်ႉ- ဝႃႈၼႆ။

ၵူၼ်းၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈ တၢင်းႁူၺ်ႈဢေႃႈလၢတ်ႈဝႃႈ- ၶၢဝ်းတၢင်း ဢၼ်ၶဝ်တေမႃးတီႈႁူၺ်ႈဢေႃႈၼႆႉ ဢမ်ႇပဵၼ်မႃးယဝ်ႉ၊ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈၶဝ်ဢမ်ႇပၼ်ဢၼုၺၢတ်ႈ ၶဝ်ႈဝၢၼ်ႈ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၼႂ်းႁူၺ်ႈဢေႃႈလႄႈ ၽူႈၵွၼ်းဝၢၼ်ႈၵွၼ်းဢိူင်ႇၸိူဝ်းၼႆႉတႄႉ ဢွၼ်ၵၼ်ဝႃႈ တႃႇႁဝ်းတေလႆႈၾႆးၾႃႉၼႆႉ လမ်ႇလွင်ႈသေပိူၼ်ႈ။ ၵွပ်ႈၼႆလႄႈ ၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈၾၢႆၸိူဝ်းၼႆႉ ႁဝ်းၶႃႈၵေႃႈဢမ်ႇမီးလွင်ႈသၢၼ်ၶတ်းသင်- ဝႃႈၼႆ။

ၵူၺ်းၵႃႈ တႃႇတေပၼ်ၾႆးၾႃႉတီႈၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၼႆႉ ၸုမ်း EIA-SIA ယင်းပႆႇလၢတ်ႈသင်တီႈၵူၼ်းဝၢၼ်ႈလႄႈ  ဢမ်ႇပၼ်ၵႂၢမ်းမၼ်ႈၵႅၼ်ႇသင်ဝႆႉ။

ၶွမ်ႊပၼီႊ SMEC (Environment and Social Impact Assessment) ၼႆႉ ပဵၼ်ၶွမ်ႊပၼီႊ မိူင်းဢွတ်ႊသထြေႊလီႊယိူဝ်ႊ၊ ပဵၼ်ၸုမ်းၶွမ်ႊပၼီႊ ဢၼ်ၶွမ်ႊပၼီႊၾၢႆႇၵေႃႇသၢင်ႈၾၢႆလႄႈ တင်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမၢၼ်ႈ ႁူမ်ႈၵၼ်ၶၢတ်ႈဝႆႉ ပိူဝ်ႈတႃႇ လူင်းၵူတ်ႇထတ်းၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈဝႃႈ ပေႃးၵေႃႇသၢင်ႈၾၢႆယဝ်ႉ မီးလွင်ႈတုမ်ႉတိူဝ်ႉ သိင်ႇဝႅတ်ႉလွမ်ႉလႄႈ တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းၵႃႈႁိုဝ်။

ၸုမ်းၶဝ်ၼႆႉ မိူဝ်ႈႁၢင်လိူၼ်ဢေႊပရိူဝ်ႊလ် (2015)ၵေႃႈ  ၽႅဝ်မႃးတီႈမိူင်းတူၼ်သေ ႁူပ်ႉထူပ်းၵူၼ်းမိူင်း ယဝ်ႉၵမ်းၼိုင်ႈ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းတီႈမိူင်းတူၼ် ဢွၼ်ၵၼ်ၼႄၵၢင်ၸႂ်သၢၼ်ၶတ်း ဢမ်ႇၶႂ်ႈလႆႈၾၢႆလူင်ၼမ်ႉၶူင်း။