ဢိင်ႇလူၺ်ႈထွႆႈၵႂၢမ်း / ၶေႃႈၵႂၢမ်း / ဝေႃးႁႃရ (ဝေႃးႁၢရ်) ဢၼ်ၽႄႈၵႂၢင်ႈမၢၵ်ႈလၢႆ ၸပ်းသူပ်းၸပ်းပၢၵ်ႇမိူဝ်ႈလဵဝ်မိုတ်ႈႁူမႃး ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်းမွၵ်ႈ 10 ပီၼႆႉ လႅပ်ႈပဵၼ် ၵႂၢမ်းတင်ႈၸႂ်ၵေႃႈလီ ဢမ်ႇတင်ႈၸႂ်ၵေႃႈလီ ဢဝ်ပဵၼ်ၵႂၢမ်းႁုမ်ႁိူဝ်ႇ ၸႂ်ႉတိုဝ်း ၵၼ်ၼႂ်းႁဝ်း ၼႂ်းတူင်ႇဝူင်း ၵႂၢင်ႈမၢၵ်ႈလၢႆလႄႈ ႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ ပဵၼ်ၵၢၼ်လူတ်းၸၼ်ႉထၢၼ်ႈတူဝ်ႁဝ်း ၶိူဝ်းႁဝ်း လူင်းတႅမ်ႇလူင်း ။


ၸိူင်ႉႁိုဝ်လႄႈဝႃႈၼၼ်ၼႆၸိုင် ပေႃးတေဢဝ်ထွႆႈၵႂၢမ်းဢၼ်ဝႃႈ “ ၸၢဝ်း ” ၼႆၼၼ်ႉ ပွင်ႇဝႃႈပဵၼ်သူၼ်ႇၼိုင်ႈ ၼႂ်းတၢင်း ၼမ် ၊ ယူႇၼႂ်းၵႄႈတၢင်းၼမ် ၊ ပိူၼ်ႈၼမ်လိူဝ်မၼ်း ၊ ပိူၼ်ႈယႂ်ႇလိူဝ်မၼ်း ။ ၸိူင်ႉၼင်ႇ ပဵၼ် 1 သူၼ်ႇ ဢၼ်ၶဝ်ႈပႃး ႁိုဝ် မီးယူႇၼႂ်းတၢင်းၼမ်ၼၼ်ႉၵူၺ်း ထွႆႈၵႂၢမ်းၶေႃႈၼႆႉ မၢၼ်ႈဢဝ်ၸႂ်ႉဝႃႈ “ တိုင်းရင်းသား ” ႁိုဝ် ႁဝ်းသမ်ႉမႃးဝႃႈ “ ၸၢဝ်းၶိူဝ်း ” ဢၼ်ပဵၼ်ၵူၼ်းသူၼ်ႇဢေႇ (ၵမ်ႈဢေႇ) ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ (ၸဝ်ႈႁၢၼ် ယွင်ႁူၺ်ႈ) ယၢမ်ႈလၢတ်ႈၼႄဝႃႈ - “ တႆးႁဝ်း ဢၼ်မီးယူႇၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉ လၢတ်ႈလႆႈဝႃႈ တႆးပဵၼ်ၵူၼ်းၶိူဝ်းဢွၼ်ႇၼႆၵေႃႈ မၢၼ်ႈဢၼ်မီးယူႇၼႂ်းမိူင်းတႆးၼၼ်ႉ လၢတ်ႈတဵမ်သူပ်းတဵမ်ပၢၵ်ႈလႆႈဝႃႈ ၼႂ်းမိူင်းတႆးၼၼ်ႉ မၢၼ်ႈပဵၼ်ၵူၼ်းၶိူဝ်းဢွၼ်ႇၵူၺ်း ” ဝႃႈၼႆ ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ႁဝ်းတေဢမ်ႇလႆႈဝူၼ်ႉထိုင် တီႈပွင်ႇၵႂၢမ်းမၢႆထွႆႈၵႂၢမ်းၶေႃႈၼႆႉလႄႈ ႁူမ်ၸူမ်းႁပ်ႉဢဝ် “ တိုင်းရင်းသား ” ၼၼ်ႉ ပိၼ်ႇမႃး ပဵၼ် “ ၸၢဝ်းၶိူဝ်း ” ၼႆသေႁုမ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းမႃး တေႃႇပေႃးမွၼ်ႈသူပ်းမွတ်ႈပၢၵ်ႇၵၼ် ႁူၼ်ႈၵႂႃႇသဵင်ႈ ။


တီႈတႄႉမၼ်း မိူင်းမၢၼ်ႈယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ ဢွၼ်တၢင်းပဵၼ်မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ဢၼ်မီး 8 ၸိုင်ႈမိူင်း - ဢၼ်ပဵၼ်ၵူၼ်းၶိူဝ်း - ၶိူဝ်းယၢင်း (မိူင်းယၢင်း) ၊ ၶိူဝ်းယၢင်းလႅင် (မိူင်းယၢင်းလႅင်) ၊ ၶိူဝ်းၶျၢင်း (မိူင်းၶျၢင်း) ၊ ၶိူဝ်းမွၼ်း (မိူင်းမွၼ်း) ၊ ၶိူဝ်းရၶႅင်ႇ (မိူင်းရၶႅင်ႇ) ၊ ၶိူဝ်းမၢၼ်ႈ (မိူင်းမၢၼ်ႈ) ၊ ၶိူဝ်းတႆး (မိူင်းတႆး) ၊ ၶိူဝ်းၶၢင် (မိူင်းၶၢင်) ၼၼ်ႉသေပဵၼ်မႃးမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် မိူဝ်ႈ 1948 ဢၼ်တူၵ်းလူင်းလႆႈၸႂ် မီးၶေႃႈမၼ်ႈၵႅၼ်ႇၵၼ်သေႁဵတ်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင် တေဢဝ်မိူင်းၵွၼ်းၶေႃႁူမ်ႈၵၼ်ၸဵမ်မိူဝ်ႈ 1947 ဝႃႈဝၢႆးလွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃယဝ်ႉတေယူႇႁူမ်ႈၵၼ် 10 ပီ ပေႃးဢမ်ႇမိူၼ်ၸႂ် ၶႂ်ႈၽၢတ်ႈဢွၵ်ႇၵေႃႈ ၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ လႆႈၼႆ ။ ႁူမ်ႈဝႃႈ ၶေႃႈၼႆႉဢမ်ႇပႃးၼႂ်းၶေႃႈလႆႈၸႂ် 9 ၶေႃႈၼၼ်ႉသေတႃႉ ၼႂ်းပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်း 1947 တီႈၵၼ် 10 ၼၼ်ႉ - မတ်ႉတႃ 201 ဝႃႈၼႂ်းမၢႆမီႈပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်းၼႆႉလႄႈသင် ဢိင်ၼိူဝ်ၶေႃႈမၢႆ မတ်ႉတႃ 199 ၼႂ်းမၢႆမီႈပၵ်းပိူင် ဢဵၵ်ႉ (Act) ဢၼ်ပႃႊလီႊမၼ်ႊ မၵ်းမၼ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉလႄႈသင် ၼွၵ်ႈလိူဝ်သေဢၼ်ၸီႉၸမ်ႈၼႄဝႆႉ တၢင်ႇၸိူဝ်ႉတၢင်ႇ ပိူင်ၼၼ်ႉ ၸွမ်းၼင်ႇလၵ်းမၢႆၶေႃႈၼွင်ႇ တီႈၼႂ်း ၶေႃႈမၢႆမတ်ႉတႃ 202, 203, 204 ၸိူဝ်းၼၼ်ႉဝႃႈ ၸႄႈမိူင်း မီးသူၼ်ႇ ၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ။


ၸိူဝ်းၼႆႉၼႄထိုင်လွင်ႈဝႃႈ တႆးႁဝ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈသူၼ်ႇၼိုင်ႈၶွင်မၢၼ်ႈ ႁဝ်းမီးဝၢၼ်ႈမီးမိူင်း ႁဝ်းမီးၸဝ်ႈမီးၸွမ် မီးၶုၼ်ပူၵ်း ပွင်ၽွင်းငမ်းႁင်းၶေႃ ႁဝ်းတိုၼ်းပဵၼ်ၸိုင်ႈမိူင်းမႃးႁင်းၶေႃ ႁဝ်းမီးၽႅၼ်ႇလိၼ် ႁဝ်းမီးပိုၼ်း ႁဝ်းမီးၾၢင်ႁၢင်ႈတဵမ်ၶၢပ်ႈ ၶိူဝ်းၵူၼ်းၶိူဝ်းၼိုင်ႈဢၼ်ယိင်ႈယႂ်ႇ ယူႇသဝ်းမႃးၼႂ်းလူၵ်ႈၼႆႉႁိုင်ယၢဝ်းၼပ်ႉႁူဝ်ႁဵင်ပီ ႁဝ်းမီးလိၵ်ႈလၢႆး ႁဝ်းမီးၽႃးသႃ ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ ႁဝ်းမီးၾိင်ႈငႄႈႁိတ်ႈႁွႆးၶူဝ်းၼုင်ႈတၢင်းဝႆ ဢၼ်ပဵၼ်ဢဵၵ်ႇၵလၵ်း (ပၵ်းၾၢင်) ႁဝ်းမီးၶူဝ်းၶွင်ဢွၵ်ႇၼိူဝ်လိၼ် တႂ်ႈလိၼ် ၵွပ်ႈၼႆလႄႈ ႁဝ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈၵူၼ်းၶိူဝ်းဢွၼ်ႇ ဢမ်ႇၸႂ်ႈၸၢဝ်းၶိူဝ်း ႁဝ်းတိုၼ်းပဵၼ်ၶိူဝ်းၵူၼ်းဢၼ်ယိင်ႈယႂ်ႇ ပဵၼ်ပၵ်းၾၢင်ၶိူဝ်းၵူၼ်းတႆး (ဢမ်ႇၸႂ်ႈ “ ၸၢဝ်း ”) ပဵၼ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၼိုင်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ဢမ်ႇၸႂ်ႈသူၼ်ႇလိၵ်ႉၼွႆႉ ၽိတ်ႇၼိုင်ႈသိၵ်ႈၼိုင်ႈ ၶွင်မၢၼ်ႈ ႁဝ်းမီးၸၼ်ႉထၢၼ်ႈႁူဝ်ဝႃႇၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ်သေ ဢဝ်မိူင်းတေႃႇမိူင်းႁူမ်ႈၵၼ် ႁဵတ်းမိူင်း ႁူမ်ႈတုမ်ၸူဝ်ႈၶၢဝ်း ။


ၵူၺ်းၵႃႈ ထိုင်မႃး 1962 ၸွမ်သိုၵ်းၼေႇဝိၼ်း ဢဝ်သိုၵ်းမၢၼ်ႈၶဝ်ႁုပ်ႈယိုတ်းဢဝ် မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ပဵၼ်မိူင်းမၢၼ်ႈမိူင်းလဵဝ် မိူဝ်ႈႁဝ်းဢမ်ႇတၼ်းႁူႉတူဝ် ဢမ်ႇတၼ်းတင်ႈတူဝ်ၼၼ်ႉ ၵႂႃႇပႅတ်ႈလုမ်းလုမ်းလႄႈ မိူင်းလႂ်မိူင်းၼၼ်ႉ ၶိူဝ်းလႂ်ၶိူဝ်း ၼၼ်ႉ ၸင်ႇၶဝ်ႈထိူၼ်ႇယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇလုၵ်ႉႁိုၼ်ႇ ၾိုၼ်ႉတိုၵ်းမႃး တေႃႇထိုင်မိူဝ်ႈလဵဝ် ၸင်ႇတိုၵ်ႉမႃးႁဵၵ်ႈႁွင်ႉ တုၵ်း ယွၼ်းၵၼ် ႁႂ်ႈၶိုၼ်းၸႅၵ်ႇမွပ်ႈဢမ်းၼၢၸ်ႈပၼ် မိူင်းၽႂ်မိူင်းမၼ်းၶိုၼ်းလႄႈ လႆႈပူၵ်းပွင်ၶိုၼ်းၸိုင်ႈမိူင်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ႁႂ်ႈပေႃးၶိုၼ်ႈယႂ်ႇႁိူဝ်ႈႁိူင်းၵႂႃႇမိူဝ်းၼႃႈဢိၵ်ႇတင်း ႁူမ်ႈသၢင်ႈပဵၼ်မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၸိုၼ်ႈၸၢင်ႇ ဢၼ်ၸၼ်ႉထၢၼ်ႈၽဵင်ႇပဵင်း ၵၼ် ။ မိူဝ်ႈလဵဝ် ႁူမ်ႈဝႃႈႁဵတ်းလွင်ႈငၢမ်းယဵၼ် ဢုပ်ႇလွင်ႈငမ်းယဵၼ် ၼႆသေတႃႉ တိုၵ်ႉပဵၼ်ၽွင်းတႄႇၵူၺ်း ပႆႇမီးသင် ယိပ်းၵမ်လႆႈမၼ်းၵိုမ်း တိုၵ်ႉပဵၼ်မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ဢၼ်ၼွၼ်းၾၼ်းႁင်းၽႂ်ႁင်းမၼ်း ယင်းပႆႇႁၼ်တၢင်း ယင်းပႆႇထိုင်တီႈ ယင်းပႆႇၶဝ်ႈႁွင်ႈၶဝ်ႈႁွႆး ။


ယွၼ်ႉၼႆႉ ပေႃးတူၺ်းၶိုၼ်းပိုၼ်းမိုၼ်ႉသိုၼ်းၵွၼ်ႇမႃးၸိုင် ၶူးလူင်ၻွၵ်ႉတိူဝ်ႊၸၢႆးဢွင်ႇထုၼ်း ၸဝ်ႈပိုၼ်းလူင်ႁဝ်း ယၢမ်းလၢတ်ႈဝႃႈ “ တႆးႁဝ်းမီးမႃး သီႇႁဵင်ပီပၢႆ ” ၼႆႉတေလႆႈႁဵၵ်ႈဝႃႈ “ ၸၢဝ်းၶိူဝ်း ” ၵူၺ်းၼႄႇ ၵိုင်ႇတင်းၸိုဝ်ႈမွၵ်ႈၵႃႈၼၼ်ႉ ၵူၺ်းၼႄႇ “ ၸၢဝ်း ” ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပဵၼ်သူၼ်ႇၼိုင်ႈၼႂ်းတၢင်းၼမ်ၼၼ်ႉၵူၺ်း ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၸၢဝ်းႁႆႈၸၢဝ်းၼႃး ၼႆ ပဵၼ်သူၼ်ႇၼိုင်ႈၼႂ်းၵူၼ်းမိူင်းတင်းမိူင်း ပီႈၼွင်ႉထႆးတႄႉတေဝႃႈ “ ၸၢဝ်းၶဝ် ” (ၵူၼ်းလွႆ) “ ၽဝ်ႇ ” (ၵူၼ်းၵုမ်ႇၼိုင်ႈ ၸုမ်းၼိုင်ႈ) ဢၼ်မီးၵမ်ႈဢေႇ (ဢိတ်းၼိုင်ႈ) လႂ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵူၺ်း ။ ၵွပ်ႈၼၼ် တႆးႁဝ်းၼႆႉဢမ်ႇၸႂ်ႈၸၢဝ်းၶိူဝ်း ႁဝ်းတိုၼ်း ပဵၼ်ၵူၼ်းၶိူဝ်းၼိုင်ႈ မီးၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ တဵမ်ၾၢင်ႁၢင်ႈလၵ်းပိူင်တင်းပိုၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ ။


မၢႆၵႂၢမ်း
သူၼ်ႇ - ပဵၼ်သူၼ်ႇၼိုင်ႈ / ပုၼ်ႈၼိုင်ႈ / ၽိတ်ႇၼိုင်ႈ / သိၵ်ႈၼိုင်ႈ (%)
သုၼ်ႇ - မီးသုၼ်ႇ / သုၼ်ႇမၢၼ်

ပၢႆးဝူၼ်ႉ
မွၼ်းၶိူဝ်း