ဝၢႆးၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၵူၼ်းမိူင်းတႆး တင်း ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်းမၢၼ်ႈလႆႈၸႂ်ၵၼ် မိူဝ်ႈ 1947 သေ 1948 ဝၼ်းတီႈ 4 လိူၼ်ၵျႅၼ်ႊၼိဝ်းရီႊယဝ်ႉ တေႃႇ  1958 တဵမ် 10 ပီယဝ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇႁၼ်တိုဝ်ႉတၢင်းသူၼ်ႇလႆႈသင်တႃႇမိူင်းတႆး ။ လိူဝ်ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းတႆးယင်းပၢႆထုၵ်ႇတဵၵ်းတဵင်လူလၢႆထႅင်ႈလူးၵွၼ်ႇ ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ၸဝ်ႈၼွႆႉ ၸင်ႇဢွၼ်ဢဝ်ၽူႈႁၵ်ႉ ၸၢတ်ႈ ၶဝ်ႈထိူၼ်ယိပ်းၵွင်ႈလုၵ်ႉၾိုၼ်ႉၶိုၼ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈပိူဝ်ႈတႃႇဢဝ်မိူင်းတႆးၵွၼ်းၶေႃၼႆသေ တင်ႈၸိုဝ်ႈ “ၼုမ်ႇသိုၵ်း ႁၢၼ်ႁဵတ်းၵၢၼ်မိူင်းတႆးၵွၼ်းၶေႃ “ ၼႂ်းၸိူဝ်းၽူႈႁတ်းငၢၼ် 31 ၵေႃႉ ။


ဝၢႆးသေၵေႃႇတင်ႈ “ ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ်ႁဵတ်းၵၢၼ်မိူင်းတႆးၵွၼ်းၶေႃ ” မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 21 လိူၼ်မေႊ 1958 ယဝ်ႉ မီးၶၢဝ်ႇ ၽႄႈၵႂၢင်ႈလိုဝ်းလင်ၸွတ်ႇတူဝ်ႈၵႂႃႇၼႂ်းမိူင်းတႆးပတ်ႉပိုၼ်ႉလႄႈၽႂ်ဢမ်ႇသူၼ်းၽႂ် ၽႂ်ဢမ်ႇၸူဝ်းၽႂ် ၵူႈတီႈၵေႃႈ ဢွၼ် ၵၼ်ယိပ်းၵွင်ႈယိပ်းလႅဝ်းလုၵ်ႉႁိုၼ်ႇၾိုၼ်ႉဝၢႆႇတိုၵ်းၾၼ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈသိုဝ်ႈၽႂ်ႁဵင်းမၼ်းလၢႆတီႈလၢႆတၢင်း ။ ၽူႈႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉ ၸၢတ်ႈၵူႈၸၼ်ႉထၢၼ်ႈဢွၼ်ၵၼ်ၶဝ်ႈပႃးမႃးၼႂ်းၵၢၼ်လုၵ်ႉၾိုၼ်ႉလႄႈ 1959 ၸဝ်ႈပူဝ်ႇမွင်ႇတင်း ၸဝ်ႈသိူဝ်ဝၼ်း ၶဝ် ဢွၼ်ႁူဝ်တိုၵ်းယိုတ်းဢဝ်ဝဵင်းတၢင်ႉယၢၼ်း ထိုင်တီႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈပေႃးလႆႈဢဝ်တပ်ႉၵၢင် ႁိူဝ်းဝိၼ်ၶဝ်မႃးၸွႆႈ တိုၵ်း ။


ထိုင်မႃး 1960 ၵေႃႈ ၶိုၼ်းတႅၵ်ႇၵၼ်ၵႂႃႇပဵၼ်လၢႆမူႇလၢႆၸုမ်းသေ ၸုမ်းလုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ်ၸင်ႇလုၵ်ႉၶိုၼ်ႈမႃးၵေႃႇတင်ႈ  “ တပ်ႉသိုၵ်းလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃၸိုင်ႈတႆး ” SSIA လႄႈယုၵ်ႉဢဝ်လုင်းၶုၼ်မႁႃႇပဵၼ်ႁူဝ်ပဝ်ႈ ။ ၼႂ်း 1960 ၼၼ်ႉၵူၺ်း ၼင်ႇၵဝ်ႇ ၸဝ်ႈၶုၼ်သႃႇၵေႃႈၵေႃႇတင်ႈ “ တပ်ႉသိုၵ်းႁူမ်ႈပွင်း ” SUA ။ 1961 ၵေႃႇတင်ႈ “ တပ်ႉၽွမ်ႉႁူမ်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ၸိုင်ႈတႆး ” SNUF မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈၽွင်းႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်လူင်ၵူႈၸႄႈမိူင်း တီႈဝဵင်းလူင်တူၼ်ႈတီး (တႃႇမူၼ်ႉမႄးပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်း ႁႂ်ႈပဵၼ်မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၸိုၼ်ႈၸၢင်ႇ) ။ ၼႂ်းပီၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈငႃးၶမ်းၵေႃႈ ၵေႃႇတင်ႈ “ တပ်ႉသိုၵ်းႁၢၼ်ၸိုင်ႈတႆး ” TNA ။ ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်းလႄႈ ၸဝ်ႈသႅင်သိုၵ်းၵေႃႈ ၵေႃႇတင်ႈ “ တပ်ႉၽွမ်ႉႁူမ်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸိုင်ႈတႆး ”။


ၽွင်းၼင်ႇၼၼ် ပူဝ်ႇတေႇဝိင်ႇ ၵေႃႈ ၵေႃႇတင်ႈ “ တပ်ႉၽွမ်ႉႁူမ်ႈၵူၼ်းမိူင်း ” ၶိုၼ်ႈမႃး ။ တၢင်း ၵဝ်ႈၵၢင်ႉ(ၵူဝ်းၵၢင်ႉ) ၵေႃႈ မီးၸဝ်ႈလႅတ်ႇ (ၵျိမ်ႊမီႊယင်း) ။ ထိုင်မႃး 1964 ၸဝ်ႈၼၢင်းႁိူၼ်းၶမ်း (ၼၢင်းၾႃႉယွင်ႁူၺ်ႈ - မေးၼၢင်း ၸဝ်ႈသူၺ်ႇ တႅၵ်ႈ ) ဢွၼ်ႁူဝ်ၶွၼ်ႈတုမ်ဢဝ် “ တပ်ႉၽွမ်ႉႁူမ်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ၸိုင်ႈတႆး ” SNUF ၊ “ တပ်ႉၽွမ်ႉႁူမ်ႈၵူၼ်းမိူင်း ” “ ၵဝ်ႈၵၢင်ႉ (ၵူဝ်းၵၢင်ႉ) ” လႄႈ “ တပ်ႉသိုၵ်းၵဵင်းတုင် ” ႁူမ်ႈၶွတ်ႇၽွတ်ႈပဵၼ် “ တပ်ႉသိုၵ်းၸိုင်ႈတႆး ” SSA  ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ ပႃးတင်း “ တပ်ႉသိုၵ်းၶိူဝ်းတႆးၵွၼ်းၶေႃ ” SNIA (ဢၼ်သၢင်ႇသေႃး ဢွၼ်ႁူဝ်ၵေႃႇတင်ႈၶိုၼ်ႈမႃးမိူဝ်ႈ 1965) ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ယွၼ်ႉလၢႆးႁဵတ်းလၢႆးသၢင်ႈ ပၢႆးဝူၼ်ႉ ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်လႄႈ လိုၼ်းသုတ်းၵေႃႈ ၶိုၼ်းတႅၵ်ႇယၢႆႈၵၼ်ၵႂႃႇ ။


ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈလီ  ထိုင်မႃး 1967 ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်း ဢွၼ်ႁူဝ်ႁူမ်ႈႁွမ်း “ ၶိူဝ်းတႆးၵွၼ်းၶေႃ ” SNIA လႄႈတပ်ႉသိုၵ်းပဢူဝ်း (ပအဘဖ) ဢၼ်ၶျၼ်ႇထုၼ်း တင်း ၸၢမ်ႇတဵင်း ဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉသေ ပူၵ်းတင်ႈလွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈ ထႅင်ႈၵမ်းၼိုင်ႈ ။ ၼႆႉၵေႃႈ ဢမ်ႇႁိုင်သင် ၶိုၼ်းတႅၵ်ႇယၢႆႈၽၢတ်ႇၽႄၵၼ်ၵႂႃႇ ။


ၽႅဝ်မႃး 1973 လေႃႇသျိင်းႁၢၼ်ႇ ၽူႈၼမ်းၸုမ်းၵူဝ်းၵၢင်ႉ ဢွၼ်ႁူဝ်ၶိုင်ဢၢင်ႈႁဵတ်းလွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈထႅင်ႈၵမ်းၼိုင်ႈ ။ ၵူၺ်းၵႃႈ တိုၵ်ႉၶတ်းၸႂ်တေႁဵတ်းသၢင်ႈၵူၺ်း ဢမ်ႇႁိုင်သင် တူဝ်လေႃႇသျိင်းႁၢၼ်ႇ ပႃးတင်း ၸဝ်ႈသၢႆၶိူဝ်း (မိူဝ်ႈလဵဝ် မၼ်းၸဝ်ႈ လၢႆးၸိုဝ်ႈသေ မီးဝႆႉၼႂ်းတပ်ႉသိုၵ်းၸိုင်ႈတႆး - SSPP/SSA) လႆႈထုၵ်ႇၸဝ်ႈၼႃႈတီႈထႆးတီႉၺွပ်း တီႈ ၼႂ်းမိူင်းထႆးယဝ်ႉ ဢဝ်သူင်ႇပၼ်ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈမၢၼ်ႈလႄႈၽႅၼ်ၵၢၼ်လူႉလႅဝ်ပႅတ်ႈ ။ ၼႂ်းၵႃႈၸုမ်းႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈတႆး မိူၼ်ၼင်ႇ ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် ၊ တပ်ႉၽွမ်ႉႁူမ်ႈၵူၼ်းမိူင်း ၊ ၶိူဝ်းတႆးၵွၼ်းၶေႃ ၊ တပ်ႉၵဝ်ႈၵၢင်ႉ(ၵူဝ်းၵၢင်ႉ) ၊ တပ်ႉသိုၵ်း ၵဵင်းတုင် TNA  ဢိၵ်ႇပႃး ၸုမ်းပူဝ်ႇမွင်ႇ ၊ ၸုမ်းပူဝ်ႇလၢႆးဢူ ၊ ၸုမ်းၸၢႆးပၢၼ်မႂ်ႇ (မိူင်းသူး) ၶဝ်လႄႈလၢႆလၢႆၸုမ်းၵေႃႈ တႅၵ်ႇယၢႆႈလူႉလႅဝ် ၵူၼ်ႇပင်းသဵင်ႈ ။


ထိုင်မႃး 1983 ၸင်ႇၵွၼ်းၸိူင်းၶိုၼ်းႁွင်ႉလွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈထႅင်ႈၵမ်းၼိုင်ႈလႄႈမီး SSA ဢၼ်ၸဝ်ႈၸၢမ်မႂ်ႇဢွၼ်ႁူဝ် ၊ SUA ဢၼ်ၸဝ်ႈၶုၼ်သႃႇဢွၼ်ႁူဝ် ယူႇလႆႈၶၢဝ်းတၢင်းသိပ်းပီၵေႃႈၶိုၼ်းတႅၵ်ႇယၢႆႈလူမ်ႉလႅဝ်ပႅတ်ႈ ။ လိုၼ်းသုတ်း မိူဝ်ႈလဵဝ် ၵူၼ်းမိူင်းဢွၼ်ၵၼ်တုၵ်းယွၼ်းႁႂ်ႈတပ်ႉသိုၵ်းတႆးသွင်တပ်ႉသိုၵ်းလႄႈၸုမ်းၵၢၼ်မိူင်း မိူင်းတႆး သွင်ပႃႊတီႊ ႁူမ်ႈႁူမ်းၵၼ်ၼႆၵေႃႈ ပႆႇပဵၼ်မႃးလႆႈ ။


ၵွပ်ႈၼႆပေႃးတူၺ်းၶေႃႈဢဵၼ်းဢၢၼ်းလူင်မိူဝ်ႈႁူဝ်ႁႅၵ်ႈႁူဝ်တီးၼၼ်ႉ 1 ၵေႃႈ ပိူဝ်ႈတႃႇမိူင်းတႆၵွၼ်းၶေႃ 2 ၵေႃႈ ပိူဝ်ႈတႃႇမိူင်းတႆးၵွၼ်းၶေႃ ။ ၵူၺ်းၵေႃႈ တေႃႇထိုင်ႁၢၼ်ႉၼႆႉ ၵၢၼ်ၽွမ်ႉႁူမ်ႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇပဵၼ် / ဢမ်ႇမၼ်ႈၵိုမ်း မႃးလႆႈလႄႈ ႁၢင်ႉၵၢတ်ႈမႃးယူႇၶိူဝ်းၶိူဝ်းယဝ်ႉ ။ သူၼ်ႇၼိုင်ႈတေလႆႈဝႃႈ 1. ပိုၼ်ႉႁူႉၼမ်ႉၵတ်ႉတၢင်းမေႃႁဝ်းယူပ်ႈ ယွမ်းႁႃႉ ။ 2. ပႆသဵၼ်ႈတၢင်းၽိတ်းႁႃႉ ။ ( ဢမ်ႇမီးလၵ်းၼမ်းယိူင်းဢၢၼ်းထုၵ်ႇမႅၼ်ႈၶူပ်းငၢမ်ႇငဝ်းလၢႆးႁိုဝ် )။ 3. ပၵ်းပိူင် လၵ်းမၢႆဢမ်ႇမၼ်ႈၵႅၼ်ႇႁႃႉ ၊ လူမ်လၢမ်မဝ်မၢင်ၼႄႇ ။ 4. ဢမ်ႇမေႃၸႅၵ်ႇၽႄဢူၺ်းလီလႄႈၽူႈၶဵၼ်ႁႃႉ ။ 5. ဢမ်ႇၽွမ်ႉ ႁူမ်ႈပၼ်ႈၵႅၼ်ႇၼႅၼ်ႈၼႃၵၼ်လႆႈႁႃႉ ၊ 6. ၵၢၼ်သူၼ်းတုမ်ၵူၼ်းမိူင်းဢမ်ႇၶိုၵ်ႉၶႅမ်ႉၶိုတ်းၸၼ်ႉႁႃႉ ။ 7. ဢဝ်လွင်ႈသူၼ်ႇ တူဝ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ / မုၵ်ႉၸုမ်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇဝႆႉပဵၼ်ပိူင်လူင်ႁႃႉ ။ 8. ၵွပ်ႈႁဝ်းဢမ်ႇယွမ်းႁပ်ႉၵၼ်လႄႈၸင်ႇၵေႃႇတင်ႈၸုမ်းမႂ်ႇ တိၵ်းတိၵ်းႁႃႉ လႂ်ၸိူဝ်းၼႆႉ မၼ်းၶၢင်ႉၶမ်တီႈလႂ် တွၼ်ႈလႂ် ။


ပႆႇဝႃႈၼႂ်းၸုမ်းႁဵတ်းၵၢၼ်မိူင်းၵၢၼ်သိုၵ်း တေႃႈၼင်ႇၼႂ်းၶူးၼႂ်းဝဵင်း ၼွၵ်ႈမိူင်းၼႂ်းမိူင်းၵေႃႈ ပေႃးဝႃႈၸုမ်းတႆးၼႆ ၸုမ်းလႂ်ၸုမ်းၼၼ်ႉ မီးတဵမ်ၵႂႃႇသဵင်ႈ ဢမ်ႇႁူႉလၢႆမူႇလၢႆၸုမ်း ၊ ႁူမ်ႈဝႃႈလၢႆးႁဵတ်းလၢႆးသၢငင်ႈလႄႈသဵၼ်ႈတၢင်း ဢမ်ႇမိူၼ် ၵၼ်ၵေႃႈ သမ်ႉဝႃႈ ဢဵၼ်းဢၢၼ်းမိူၼ်ၵၼ်ယူႇ ၊ မုင်ႈၸူးတီႈလဵဝ်ၵၼ်ၵူၺ်း။ မိူဝ်ႈဢဵၼ်းဢၢၼ်းယိူင်းမၢႆမိူၼ်ၵၼ် တၢင်းႁဵတ်းဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်ၼႆၵေႃႈ မၢင်လွင်ႈမၢင်ဢၼ် မၢင်တွၼ်ႈမၢင်လႂ် ၸူဝ်ႈၵႅပ်ႉၸူဝ်ႈၵမ်း ႁူမ်ႈႁဵတ်းၸွမ်းၵၼ်ၵေႃႈ လႅပ်ႈလႆႈယူႇ ဢမ်ႇၽိတ်းသင် ၊ ၵူၺ်းၵႃး ႁဝ်းဢမ်ႇႁဵတ်းဢမ်ႇႁူမ်ႈ လို်ၼ်းသုတ်းၵေႃႈလၢတ်ႈလႆႈဝႃႈ ယူဝ်ၶႄးၵွပ်ႈမႃႇၼ ၵူၺ်းယူဝ်ႉၼႆႁို်ဝ် ။ ယွၼ်ႉၼႆႉၸင်ႇဝႃႈ ပၢႆးတိုၵ်း လၢႆးတိုၵ်း ႁဝ်းဢမ်ႇမီး ၊ မီးၵေႃႈဢမ်ႇလီ ၊ ၵၢၼ်ၽွမ်ႉႁူမ်ႈႁဝ်းၵေႃႈ မီး တႄႇလႄႈတႅၵ်ႇၵူၺ်း ၊ ဢမ်ႇမီး ႁူမ်ႈလႄႈႁွမ်း ၊ ဢမ်ႇမီးၵႅၼ်ႇလႄႈၵိုမ်း ။